Wat wél een plaats bovenaan de berichtgeving zo goed als garandeert is het T-woord: terrorisme. De schietpartij in de Canadese hoofdstad Ottawa werd immers van bij het begin beschouwd als een terroristische daad (dat bleek naderhand ook zo te zijn).
Voor diegenen die van nabij betrokken zijn is dit zonder twijfel een tragische en traumatische gebeurtenis. Toch gaat het uiteindelijk om een relatief onbeduidend feit: twee overlijdens zijn, opzichzelf, geen wereldnieuws. Er sterven wereldwijd dagelijks ruim 150.000 mensen, en zelfs in Canada (waar dagelijks bijna 700 overlijdens zijn) stellen die twee doden statistisch nauwelijks iets voor.
MEDIA-AANDACHT
James Walsh, een onderzoeker aan de universiteit van Charlotte in North Carolina, wijdde enkele jaren geleden een studie aan de achtergronden van de aandacht die de media besteden aan terroristische daden. Al is ze beperkt in haar opzet, toch maakt ze verschillende interessante observaties.
Zo blijkt het, in tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, niet zo te zijn dat het merendeel van terroristische aanslagen het nieuws haalt: van alle transnationale terreuraanvallen zou slechts een derde in de kranten worden gemeld, en slechts een zesde komt in het televisienieuws. Als er gewonden of doden vallen, of wanneer de dader(s) bekend zijn stijgt die kans wel snel. Ook de plaats waar de aanslag plaatsvindt speelt een rol: in de Amerikaanse media zou terreur in het Midden-Oosten en Europa twee keer zoveel aandacht krijgen als die in Latijns Amerika.
De media verwerpen de beschuldiging dat ze van terrorisme een hype zouden maken, en wijzen naar de typische eigenschappen van de aanslagen waarover ze berichten: het zijn onverwachte, plotse gebeurtenissen, uitgevoerd door bekende organisaties of bewegingen, die vaak prominente of symbolisch betekenisvolle doelwitten kiezen, en die sterke gevoelens van angst en afgrijzen opwekken bij het publiek. Deze factoren zorgen ook voor media-aandacht voor andere gebeurtenissen, die niets met terrorisme vandoen hebben.
VERVORMD
Dat de media een vervormd beeld geven van de werkelijkheid is geen nieuw inzicht, natuurlijk. In tegenstelling tot de media staat onze persoonlijke realiteit niet bol van de nieuwswaardige feiten: het is niet omdat er elke dag wel enkele dodelijke auto-ongevallen in de krant vermeld worden dat we gaan denken dat de auto een buitengewoon gevaarlijk ding is, waarvan we beter wegblijven. Ook al wordt over de miljoenen dagelijkse autoritten zonder ongeval niets vermeld in de media, toch weten we goed genoeg dat ongelukken een eerder zeldzame gebeurtenis zijn in onze eigen realiteit.
De berichtgeving rond terrorisme schept echter een perceptie die we misschien wat te gemakkelijk als realiteit gaan zien. Het kan vreemd lijken dat het feit dat slechts een klein deel van de terreuraanslagen de media haalt op zichzelf al een eerste factor is hierin, maar het is niet zozeer het aantal, als de selectiviteit die primeert. Doordat bijna uitsluitend aanvallen waarbij doden en gewonden vallen worden verslaan, ontstaat het beeld dat alle terroristische aanslagen moordend zijn.
De bias voor terrorisme in bepaalde gebieden – “westerse doelwitten” – is een tweede element dat tot een vertekening leidt. De Universiteit van Maryland houdt een wereldwijde databank bij van terroristische aanslagen, en maakt een veelzeggende, interactieve visualisering van de plaats en frequentie van terreurdaden. In 2013 vonden er volgens die databank 255 aanslagen plaats in het ‘westen’ – dat is ongeveer vijf per week. Maar wereldwijd waren er in totaal bijna 12.000 aanslagen, en zelfs als daarin aanvallen op westerse doelwitten in andere landen worden meegeteld (een kleine 400) vertegenwoordigt het terrorisme dat het westen zoekt te treffen nog altijd maar amper 5% van het totaal.
Ook de frequente vermelding van bepaalde terroristische bewegingen als Al Qaeda of de Taliban (of zelfs alleen maar de vermelding dat de vermoedelijke daders een Islam-achtergrond hebben), suggereert dat deze achter een meerderheid van de aanslagen zitten. In 2013 waren deze twee toppers verantwoordelijk voor niet meer dan 8% van het totaal aantal terreurdaden.
ONDER DE INVLOED
Het vertekende beeld dat hieruit voortkomt voedt de availability heuristic, de neiging om ons te laten leiden door wat makkelijk voor de geest komt. Dit beïnvloedt ons op verschillende manieren. In de eerste plaats maakt het ons banger dan we rationeel gezien zouden moeten zijn – één van de fundamentele doelen van de terroristen – en het doet ons risico’s mijden, soms tot in het bijna absurde. Het wakkert ook onze vooroordelen aan, en daar wordt gretig gebruik van gemaakt door anti-immigratie en anti-islam partijen en stromingen.
Maar het leidt ook tot een grotere bereidheid tot aanvaarden van overheidsmaatregelen en interventies die de vrijheid van de burger inperken, zonder dat daarvoor noodzakelijk een goede onderbouw bestaat, en dat is zorgwekkend.
Kunnen we van de media in het algemeen een meer evenwichtige berichtgeving verwachten, zodat we een beter gebalanceerd beeld krijgen van de werkelijke dreiging? Dat is niet erg waarschijnlijk: de concurrentie tussen mediahuizen blijkt een positieve kracht te zijn in de aandacht voor terrorisme. Spectaculaire terreuraanslagen die dicht bij ons bed gebeuren blijven helaas een magneet voor het publiek.
We zijn dus op onszelf aangewezen om te proberen een beter evenwicht te vinden tussen wat ons wordt voorgeschoteld, en het werkelijke gevaar waaraan we zijn blootgesteld. U bent gewaarschuwd.
