Is er dan geen enkele uitweg of alternatief? Toch wel. En dan denken we niet aan een betaalstaking. Menig vakbondsman heeft aan die ervaring extra grijze haren overgehouden door alle arbeidsrechtelijke addertjes onder het gras. Het voorstel hier is een staking waarbij de reiziger niet in de kou staat, maar waarin de essentiële dynamieken van een normale staking behouden blijven. Een staking zonder stilstand maar met sociale strijd. We zouden het een sociale staking kunnen noemen.
Bij een normale staking leggen de werknemers het werk neer. Ze krijgen dan ook geen loon, maar een stakersvergoeding. De werkgever heeft ook geen inkomsten want er is geen productie of dienstverlening. Beide partijen verliezen een stuk inkomen en willen dus graag tot oplossingen komen. Het probleem met een spoorstaking is dat de derde partij, de reiziger, hier ook zwaar verliest. En dat verlies is niet neutraal. De reizigers scharen zicht momenteel niet achter de bonden. In de media wordt de legitimiteit van de vakbonden openlijk in vraag gesteld en de politieke wil om het stakingsrecht in te perken is reëel. Ondertussen knaagt dit alles ook aan de actiebereidheid van de militanten. Dat de vakbond versterkt uit te strijd komt is twijfelachtig.
Bij een sociale staking is dat anders. Voor een sociale staking is er wel wat voorbereiding nodig. In rustige tijden komen werkgever en werknemers tot afspraken rond compensaties voor wanneer er gestaakt wordt. Dit kan gaan over de dagelijkse inkomsten, de winst of om andere compensaties. Bij conflict gaan de bonden net zoals bij een gewone staking over tot acties als zij dat noodzakelijk vinden. De werknemers blijven werken maar krijgen geen loon: enkel een stakersvergoeding. De werkgever van zijn kant moet elke dag in een vooraf bepaalde compensatie voorzien. Hij kan, bijvoorbeeld, de winst of omzet die hij zou zijn misgelopen bij een normale staking aan een goed doel schenken. Werkgever en werknemer verliezen en zijn dus geneigd om naar oplossingen te zoeken. De reiziger blijft echter buiten schot. Hij kan rekenen op een dienstverlening en er is dus geen nood om te pleiten voor een minimumdienstverlening. Meer zelfs: de vakbond kan rekenen op een golf van sympathie van de reizigers voor de sociale stakers.
Niet ideaal
Natuurlijk, de sociale staking is geen perfect alternatief voor een gewone staking. Het kan en mag ook niet dienen als vervanging voor een gewone staking. Het is extra actiemiddel dat ingezet kan worden in tijden van conflict. Als de compensatie van de werkgever te laag blijkt te zijn, als het ongenoegen ongemeen diep zit of als het simpelweg niet blijkt te werken, kunnen de vakbonden nog steeds een gewone staking uitroepen. De sociale staking mag dus geen beperking van het stakingsrecht betekenen.
Onrealistisch? Enkele buitenlandse voorbeelden tonen aan dat het kan. In de jaren 60 werd het uitgeprobeerd in Miami door buschauffeurs en in de het begin van de 21ste eeuw was Italië getuige van enkele sociale stakingen in de transportsector. De resultaten waren bemoedigend, de bedrijven waren bereid om hoge compensaties te betalen en de sociale conflicten werden opgelost. Ironisch genoeg genoten zowel de bedrijven als de vakbonden van de positieve media aandacht. Liever dit dan een uitholling van het stakingsrecht of een hete herfst vol stilstaande treinen. Tijd voor wat creativiteit in de sociale strijd.
