Het toeval is wellicht één van de minst begrepen concepten in onze samenleving. Daniel Kahneman en Amos Tversky toonden met hun baanbrekend werk eind jaren ’70 al aan dat mensen onder onzekerheid allerlei foute beslissingen nemen. Dat hoeft niet te verbazen. Evolutionair gezien werden er maar weinig beloningen gereserveerd voor de kansrekenaars onder ons. Het op veilig spelen is lange tijd de beste garantie op overleven geweest. Ons brein is dus om begrijpelijke redenen niet geëvolueerd tot een Excel sheet met allerlei kansverdelingen.
Als u echter één keer vertrokken bent, dan ziet u overal kansen. We leven niet in een deterministische wereld waar elke oorzaak een logisch gevolg heeft. De laatste tijd denk ik nogal eens na over de invloed van het toeval op het financieel vermogen van mensen en hoe dat het verdere verloop van hun leven kan beïnvloeden. Eigenlijk begint alles al voordat u geboren wordt. U kiest uw eigen ouders niet. U hebt daar geen enkele invloed op. In die zin bent u als ongeboren baby al blootgesteld aan een kansverdeling. Of zoals Elton John het zingt: “in the circle of life, it’s the wheel of fortune”. Neem nu twee hypothetische baby’s. De ene wordt geboren in een gezin van Noord-Koreaanse boeren. De andere wordt geboren als de zoon van een rijke Belgische zakenman. Op dat punt bestaat er voor twee pasgeboren baby’s al een gigantisch verschil, waar ze zelf geen enkele invloed op hebben. U hoeft het trouwens niet in Noord-Korea te zoeken. Een werkloze drugsverslaafde allochtone moeder en een opgesloten criminele allochtone vader kunnen ook kinderen krijgen, om maar wat stereotypes uit de kast te halen. Misschien zelfs niet zo ver van uw eigen voordeur. Vanaf het prille begin bestaat er dus al een gigantisch groot verschil tussen de twee kinderen. Dat dit een gigantische invloed op hun verdere levensverloop heeft, moet ik toch niemand uitleggen?
Veel mensen denken ook dat risico nemen en hard werken de belangrijkste ingrediënten van succes zijn. De definitie van hard werken is sowieso al vrij wazig, maar dan nog geloof ik niet dat dit een cruciale impact kan hebben op vermogen. Als hard werken een doorslaggevende factor zou zijn, dan zou u in een steekproef met hard werkende mensen alleen maar vermogende rijke mensen tegenkomen. Dat klopt natuurlijk niet. Risico nemen is uiteraard wel een belangrijk ingrediënt, in de meeste gevallen toch. U kan moeilijk écht rijk worden als u nooit de stap naar het ondernemerschap hebt gezet, tenzij u natuurlijk een grote erfenis ontvangt, hetgeen ook puur geluk is. Maar als gewone werknemer moet u niet teveel dromen. Uzelf blootstellen aan enige vorm van risico lijkt dus een belangrijke eerste stap om te kunnen toetreden tot de club van meest vermogende mensen. Een belangrijke vraag die u kan stellen is of het wel nodig is om tot die club te kunnen toetreden. In de gewone middenklasse terecht komen is toch ook al mooi? Tuurlijk. Maar ik wil van deze discussie geen goed-slecht verhaal maken. Ik wil slechts kijken naar de impact van het toeval op verschillende zaken.
Laten we dus gewoon eens nadenken over die eerste stap: risico nemen. Ondernemen. Is het voor iedereen even gemakkelijk om te ondernemen? Denkt u bijvoorbeeld niet dat eigen vermogen een gigantische blok aan het been is van iedere ondernemer? Geen enkele bank gaat u een lening geven zonder een track record, een niet te onderschatten eigen inbreng of eventueel een hypotheek op uw bezittingen. Wat als u geen bezittingen hebt? Wat als u geen eigen inbreng kan leveren? Het gevolg is natuurlijk dat mensen met heel wat minder vermogen achter zich veel minder snel de stap naar ondernemen kunnen zetten. U kan misschien de beste broden bakken, maar als u geen geld hebt, kan u uw bakkerij vergeten.
De kans op ondernemen is gewoonweg niet gelijk voor iedereen. Collega’s van mij vinden in een recente studie dat de 10% armste Belgen slechts een vermogen hebben van 2.700 euro. Volgens nog ongepubliceerd onderzoek van andere collega’s, die startende ondernemingen in de jaren 2006 tot 2009 onderzochten, bedraagt de mediaan van het eigen vermogen van zulke start-ups ongeveer 16.000 a 17.000 euro. Begin dus maar eens, als u bij die 10% hoort. Het betreft hier enkel vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid, maar het spreekt voor zich dat ook ondernemen als zelfstandige met onbeperkte aansprakelijkheid niet voor iedereen even eenvoudig is.
De conclusie die ik hieruit trek is dat de wetten van het toeval ook wel een belangrijke rol spelen bij het überhaupt kúnnen ondernemen. Het lijkt me dus niet bepaald fair om te stellen dat je maar risico moet nemen als je ooit een degelijk vermogen wil opbouwen. Ik hoop dat ik een goed argument heb geleverd om aan te tonen waarom je voorzichtig moet zijn met dergelijke redenering. Het is niet voor iedereen even gemakkelijk om risico te nemen. Merk ook op dat u deze post niet moet klasseren in de categorie van opinies die tegen vermogensongelijkheid pleiten. Deze post staat daar los van, omdat ik zo objectief mogelijk wou blijven door met een probabilistische bril naar de realiteit te kijken. Het gaat immers enkel over de impact van het toeval op het vermogen en de kans op ondernemen. Ik deed geen uitspraken over de wenselijkheid van vermogensongelijkheid en de problemen die daarmee samen gaan, ook al is dat ook een interessante discussie.
