Ik wil hier niet focussen op deze vragen. Ik ben eerder geïnteresseerd in de oorzaak van dit drama. Wanneer men in de media over de oorzaken van het drama spreekt, wordt er bijna altijd gekeken naar de aanbodzijde. Men heeft slechte producten aangeboden of men heeft risico’s verzwegen. De vraagzijde komt zelden in de belangstelling. Dat zijn uiteraard de coöperanten zelf. Hebben zij fouten gemaakt en kunnen we daar iets uit leren?
Eén van de meest cruciale oorzaken van het drama is volgens mij het feit dat risico en onzekerheid niet voldoende begrepen worden in onze hedendaagse maatschappij. Het kansrekenen zit ons niet voorgeprogrammeerd, mensen denken bijna altijd in causale termen en de rol van het toeval wordt daarbij continu onderschat. Nobelprijswinnaars als Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben lang geleden al aangetoond dat mensen irrationele beslissingen nemen wanneer er onzekerheid bij komt kijken. De financiële markten zitten natuurlijk vol met onzekerheid en als gevolg kunnen mensen wel eens slechte beslissingen nemen. De Arco coöperanten werd een hoger rendement beloofd, zonder extra risico. In een maatschappij waarbij de rol van onzekerheid niet goed begrepen wordt gaat zoiets er natuurlijk in als zoete pap. Waarom zou ik mijn geld op een spaarrekening parkeren als ik zonder extra risico ergens anders meer kan verdienen? Het klinkt als een gouden kans. Grijpen dus! Toch?
Je zou het gerust “de eerste wet van de financiële markten” mogen noemen. Het feit dat risico en rendement hand in hand gaan. Producten zonder risico leveren amper rendement op en enkel door het nemen van risico kan je je verwacht rendement opkrikken. Ik spreek van “verwacht” rendement omdat er uiteraard risico’s mee gepaard gaan. Je rendement is onzeker. Van aandelen verwacht je dat ze het beter zullen doen dan een spaarboekje, maar je kan hier onmogelijk zeker van zijn. Je bent nooit zeker. Je weet alleen dat het rendement van aandelen over alle mogelijke toekomstige scenario’s gemiddeld hoger zal zijn dan dat van een spaarboekje. Als je dan toevallig in een slecht scenario terecht komt, is dat brute pech. Onzekerheid dus. Je kan het trouwens ook omgekeerd zien: met een verzekering kan je risico verminderen, maar je moet dan wel een premie betalen. De conclusie is duidelijk: risico heeft een prijs.
Er zijn mensen die niet geloven in deze “eerste wet”. Er zijn mensen die menen dat ze financiële producten kunnen herkennen die veel opbrengen zonder extra risico. Stel dat ze dat inderdaad kunnen: denkt u dat u ook zelf die geweldige opportuniteiten kan ontdekken? Denkt u dat de gemiddelde Arco coöperant die opportuniteiten kan herkennen? Uit onderzoek blijkt dat zelfs de meest professionele fondsbeheerders er zeer slecht in zijn. U en ik zullen er dus helemaal niets van bakken. Het is dus aan ons, als verantwoordelijke huisvaders en –moeders, om onszelf een belangrijke reflex aan te leren. Telkens wanneer iemand ons een hoger rendement belooft zonder extra risico, moeten we dat wantrouwen. Tenzij iemand zo vrijgevig is om zijn winsten gratis en voor niets uit te delen, moet dat rendement wel van extra risico komen. We moeten dus op zoek gaan naar dat risico, ook al zit het soms in kleine hoekjes verstopt.
Als de Arco coöperanten deze reflex hadden gehad indertijd, dan hadden ze zichzelf misschien heel wat problemen kunnen besparen. Dit is geen verwijt, maar een vaststelling. Ons onderwijs moet al vanaf jonge leeftijd mensen leren omgaan met toeval en onzekerheid. Deze concepten zijn té belangrijk geworden om te negeren. Mensen moeten leren dat onze wereld vol toeval zit en dat de toekomst een oneindig aantal paden kan volgen. Het is sowieso vreselijk verkeerd om risicovolle producten als veilig af te schilderen en een overheid moet garanderen dat dit niet kan en sterke straffen opleggen wanneer het toch gebeurt. Maar ik denk dat je als eenvoudige spaarder in een complexe wereld maar best één vraag stelt wanneer iemand u een hoger rendement belooft: where’s the goddamn risk?
