Zoals elk jaar was 10 oktober de werelddag voor geestelijke gezondheid, en daar staat het niet zo best mee. U hebt ze vast al gehoord of gezien, de statistieken: bijna iedereen krijgt in zijn leven wel eens te maken met geestelijke gezondheidsproblemen. Het Britse Health & Social Care Information Centre voert hiernaar elke 7 jaar een breed onderzoek uit, en in 2009 bleek zowat een kwart van alle Britten met psychische moeilijkheden te kampen. Angststoornissen, somberheid en depressie treffen meer dan 15% van de bevolking. Bovendien blijkt zo’n 17% van de bevolking ooit zelfmoordgedachten te hebben gehad. In België zou volgens de Nationale Gezondheidsenquête één derde van de bevolking geestelijke gezondheidsproblemen hebben.
Geen klein bier, dus. Het taboe rond geestelijke problemen blijft – ondanks initiatieven als Te Gek!? – echter hardnekkig standhouden, zoals filosoof Ignaas Devisch vorige maand aangaf in Touché: in België worden psychische problemen nog al te vaak beschouwd als een teken van zwakte. Goed nieuws is wel dat de kersverse regering zinnens is psychologische consultaties te gaan terugbetalen. Net zoals bij lichamelijke kwalen is het immers belangrijk dat er degelijke, toegankelijke hulpverlening is voor wie psychische problemen heeft. In het Verenigd Koninkrijk pleit happiness economist Richard Layard ervoor geestelijke gezondheid een prioriteit te maken, en forse stappen te ondernemen om de drempel naar doelmatige hulp te verlagen. De Ierse econoom Liam Delaney stelt de relatieve verwaarlozing van geestelijke gezondheid in zijn thuisland aan de kaak, en wil in het bijzonder meer aandacht voor psychische problemen bij kinderen en jongeren.
Kleine truukjes
Maar het zou verkeerd zijn enkel aandacht te besteden aan hulpverlening – ook weer net als bij lichamelijke gezondheid is preventie niet minder belangrijk: wat kunnen we zelf doen om niet alleen fysiek, maar ook mentaal fit te blijven?
De New Economics Foundation publiceerde onlangs een rapport van een onderzoek dat verschillende factoren evalueerde naar de mate waarin hun effectiviteit aangetoond is. Daarin worden uiteindelijk vijf acties naar voren geschoven als doelmatig: dingen die iedereen in principe elke dag kan doen, en waarvoor sterke bewijzen bestaan dat ze bijdragen tot het bewaren van een goed geestelijk welzijn. Op het eerste zicht lijken ze puur gezond verstand, maar dat betekent in de praktijk vaak precies dat men ze naast zich neerlegt, of uitstelt. Toch zijn er kleine gedragsmatige truukjes, nudges, die we kunnen gebruiken om te zorgen dat ze een permanent plaatsje krijgen in onze gedragspatronen.
Contact met anderen...
Het gaat hier niet zozeer om een luisterend en medelevend oor wanneer men zich wat somber voelt: geregeld actief contact met anderen is wat ons mentaal fit helpt te houden. Sociale media als LinkedIn, Facebook en Twitter zijn een catalogus van connecties, en geven ons het gevoel dat we een sterk netwerk hebben, maar hoe recent hadden we echt contact met al die mensen? Uit het oog, uit het hart, zegt het spreekwoord. Door een ‘oude’ connectie weer in het oog te brengen wordt het plots een stuk makkelijker om dat contact weer op te nemen. Neem even de tijd om het lijstje van volgers of vrienden af te gaan, en telkens wanneer u iemand tegenkomt waarvan u denkt “hoe zou het nog met Jo zijn?” of “hey, Chris, dat is lang geleden – daar zou ik nog wel eens een babbeltje mee willen slaan”, kies een willekeurige datum op uw kalender van het komende jaar, en maak een notitie om Jo of Chris te bellen. Door het een beetje formeel te maken, én het in de toekomst te plaatsen is de kans veel groter dat u ook echt dat telefoontje pleegt.
Kom en blijf in beweging
Zoals de stripheld Nero ooit zei: “Mens sana in een koperen sana”. Maar ook al weten we hoe belangrijk het is genoeg beweging te nemen, toch zijn de excuses om het dan toch weer even uit te stellen vaak te talrijk. Beloften aan onszelf maken we makkelijk, maar we breken zo ook makkelijk. Dat is veel minder het geval met beloften aan anderen: uw tennispartner in de steek laten voelt heel anders aan dan besluiten dat u toch wat moe bent om alleen te gaan joggen vanavond. De nudge is helder: ga samen sporten. Maak uzelf ‘onmisbaar’ zodat uw afwezigheid een probleem is voor uw compagnons, of schakel groepsdruk in: het besef dat twaalf van uw vrienden en kennissen vanavond gaan joggen, ondanks het feit dat het flink vriest, heeft een wonderbaarlijk motiverend effect.
Wees opmerkzaam
Een van de redenen waarom mensen het psychisch moeilijk kunnen krijgen is dat hun gedachten telkens weer afdrijven naar slechte herinneringen of spijt om (on)gedane zaken uit het verleden, of naar hun onzekerheid en angsten over de toekomst. Mindfulness, intussen een trendy term geworden, richt zich erop de gedachten bij het heden te houden. Er zijn tal van bronnen voor simpele oefeningen, sommige slechts enkele minuten lang – www.freemindfulness.org is er eentje. Maar opmerkzaamheid hoeft zich niet te beperken tot specifieke oefeningen: wanneer men zich bewust is van wat men ziet, hoort, ruikt, smaakt, of voelt, gaat het heden als vanzelf een grotere rol spelen. En dat hoeft niet constant te zijn – slechts enkele momenten per dag zijn genoeg om een aanzienlijk verschil te maken.
Kies bij het begin van de dag enkele triggermomenten – bijvoorbeeld wanneer u voor het eerst gaat zitten op uw werkplek, wanneer u een beker water drinkt, wanneer u ’s middags even naar buiten glipt, of wanneer u op weg naar huis op de trein wacht. Wanneer het triggermoment is gekomen, neem mentaal een stapje terug, en laat gedurende enkele ogenblikken uw bewustzijn naar uw zintuigen gaan. “Hoe voelt die stoel aan? Wat als ik een beetje beweeg?” “Vreemd hoe dat wateroppervlak trilt wanneer ik spreek!” “Ik had nog niet eerder opgemerkt hoeveel grijstinten er in wolken voorkomen...” “Die geur van olie en staal, dat is de geur van het reizen per trein.” Wat u voelt is het nu – het verleden en de toekomst bestaan, maar zijn ver weg.
Blijf leren
Het vergaren van kennis is op zichzelf al een goed idee, maar wat ons werkelijk dient is het stellen en bereiken van doelen: dit speelt een grote rol in het versterken van het zelfvertrouwen. Dat kunnen grote ambities zijn – leren de tango te dansen, kaassoufflé te maken zonder dat hij ineenzakt, blues mondharmonica te spelen of uw eigen meubelen te maken. Maar misschien belangrijker nog zijn veel kleinere dingen: een wandeling maken doorheen een stuk van de stad dat u nog niet kent, het dagelijkse kruiswoordraadsel in de krant oplossen, of de fiets van een van uw kinderen herstellen.
Ook hier kunnen triggers werken: neem een object ter hand (of in gedachten) en vraag u af: hoe is dit gemaakt? Hoe werkt het? Dit genereert intrinsieke motivatie – het internet staat al te wenken. U kunt zelfs overwegen er een spelletje van te maken met iemand anders: u mailt hen een vraag en zij mailen het antwoord terug (met natuurlijk een vraag aan u, waarop u weer antwoordt en zo verder). Het verlangen om iemand anders iets bij te brengen is een sterke interne drijfveer, meer nog wanneer het om een expliciete vraag gaat – én u wil natuurlijk ook uw compagnon niet in de steek laten.
Geef...
Neurowetenschappelijk onderzoek suggereert dat wederzijdse samenwerking samengaat met het activeren in het brein van gebieden die geassocieerd worden met beloning. Dat helpt verklaren waarom we zulke sociale wezens zijn: helpen, geven, en delen zijn karakteristiek voor de meeste samenlevingen, precies omdat ze ons gelukkiger maken. Ze geven betekenis aan ons bestaan en verhogen ons gevoel van eigenwaarde. Je kunt natuurlijk niet elke dag een oudje de straat helpen over te steken, of elk weekend een vriend helpen verhuizen. Maar iets aan anderen geven hoeft niet zo groot en belangwekkend te zijn. Hoe voelt u zich wanneer iemand u onverwachts dankt voor een antwoord op een vraag, een tip, uw hulp of uw steun? Hoe zou het zijn mocht u iemand anders dat gevoel geven? En dat kan vaak zonder al te veel moeite. Kijk eens doorheen de recente emails in uw inbox – en stuur vandaag nog iemand een bedankje.
Zoals een gezonde levensstijl sterk gecorreleerd is met een betere gezondheid, zo kunnen deze vijf activiteiten er voor zorgen dat we beter bestand zijn tegen de krachten die ons onder druk zetten.
Geen wonder
Deze vijf stappen naar beter psychisch welzijn kunnen geen wonderen doen. Net als een gebalanceerd dieet en een stevige wandeling niet helpen om ernstige maag- of ademhalingsproblemen op te lossen, zo zullen deze vijf stappen weinig effect hebben voor wie een ernstige depressie heeft. Maar zoals een gezonde fysieke levensstijl sterk gecorreleerd is met een betere algemene gezondheid, zo kan het inbouwen in onze dagelijkse routine van deze vijf activiteiten er voor zorgen dat we beter bestand zijn tegen de krachten die ons psychisch onder druk zetten. Het is niet zo makkelijk om ons nieuwe gedragspatronen eigen te maken, maar wat kleine nudges kunnen helpen om uw mens zo sana mogelijk te houden temidden de hectiek van het leven.
