Het testament van Jeanne Brabants, oermoeder van de Vlaamse dans

Karl van den Broeck
Naamloos
Naamloos
Jeanne Brabants (Screenshot YouTube)

Jeanne Brabants is een levende legende. De vrouw die Vlaanderen professioneel leerde dansen, zorgde er bijna in haar eentje voor dat ballet in Vlaanderen een autonome kunstvorm werd die op professionele wijze wordt beoefend en die lange tijd internationaal hoge toppen scheerde.

Omdat er in Vlaanderen geen balletopleiding bestond, richtte ze in 1941 Brabants Balletschool en Dansensemble Gezusters Brabants (met haar zussen Jos en Annie) op. Onder haar impuls werd de school ondergebracht in de Vlaamse Opera en het was die opleiding die in 1964 op eigen benen ging staan als Stedelijk Instituut voor Ballet.

Omdat veel afgestudeerde dansers in Vlaanderen niet aan de slag konden en noodgedwongen emplooi zochten in het buitenland, ijverde Brabants voor de oprichting van het Ballet van Vlaanderen. Dat kwam er in 1969 en in 1976 mocht het zichzelf al 'koninklijk' noemen. Onder de leiding van Brabants weekte het Koninklijk Ballet van Vlaanderen zich los van de Vlaamse Opera, een verwezenlijking waar ze erg trots op was omdat daardoor het ballet als autonome kunstvorm werd erkend. Brabants ging in 1984 met pensioen. Ze had meer dan 200 choreografieën op haar naam en won heel wat internationale prijzen. In 2000 werd ze benoemd tot barones, maar om diverse redenen aanvaardde ze die titel niet.

Danshuis

2013 was een annus horribilis voor Jeanne Brabants. In september verloor ze haar dochter, de bekende dramaturge Marianne Van Kerkhoven. Vandaag ligt ze in een Antwerps ziekenhuis waar ze vecht voor haar leven. De voorbije maanden werd ze regelmatig gehospitaliseerd, maar de laatste weken werd de situatie ernstig. Op 23 december sprak Apache.be met een verzwakte, maar erg lucide Jeanne Brabants. Het korte, maar intense gesprek mag beschouwd worden als haar geestelijk testament.

De laatste wens van Jeanne Brabants formuleert ze meteen bij het begin van het gesprek: “Er moet een Danshuis komen. Er moet een overzicht komen van wat er allemaal is gerealiseerd en dat moet samengebracht worden. Er is al een Letterenhuis, waarom kan er dan geen Danshuis komen?"

De archieven van de verschillende instellingen die Jeanne Brabants leidde zijn verspreid geraakt. Alles wat met de school te maken heeft, wordt bewaard door het Antwerpse Stadsarchief in het Felixpakhuis. In het Letterenhuis is ook een deel ondergebracht, vooral archieven van voor en tijdens de oorlog. Maar zelf heeft Brabants nog een enorme schat aan archiefmateriaal in haar eigen huis. Zo verzamelt ze al sinds 1936 alle belangrijk publicaties over dans en ballet. “Ik heb nog een hele schat in mijn huis liggen. Ik zou graag hebben dat mijn archief en bibliotheek niet versnipperd raken én dat er iemand onderzoek op zou verrichten.”

Modern / postmodern

In het verleden werden al schuchtere pogingen ondernomen om het archief-Brabants te structureren en in bewaring te geven. Maar Brabants heeft zo haar voorkeuren. “Mijn dochter Marianne wilde dat ik mijn archief aan het Vlaamse Theaterinstituut (VTi) zou schenken, maar dat wilde ik niet. Ik vind dat het in Antwerpen moet blijven. Antwerpen heeft altijd het voortouw genomen om het ballet in Vlaanderen internationaal op de kaart te zetten. Ik vond ook dat er bij het VTi te weinig animo was voor ons werk.

“De mensen die zich nu bezighouden met de studie van de dans, lijken soms wel te denken dat de moderne dans in Vlaanderen begint in 1982 (met Fase, de eerste grote choreografie van Anne Teresa De Keersmaeker, KvdB). Dat is natuurlijk niet zo. Er is wel het standaardwerk Dans in Vlaanderen 1890-1940 van Staf Vos. Maar tussen 1940 en 1982  hebben we vanuit het niets een professionele danssector uit de grond gestampt.”

“We zaten van in het begin goed,” zegt Jeanne Brabants. “We legden de nadruk op uitdrukking, techniek, inhoud, werkgelegenheid en scholing. We wilden de leerlingen een degelijke basis meegeven.” Bovendien is werk gemaakt van structuren en gebouwen, én van internationale uitstraling. Zo werden in een tijdspanne van 14 jaar 28 grote internationale tournées gehouden. “Ik heb altijd gevochten om de artistieke kwaliteiten van de Vlaming erkend te zien. Wij bezitten geen grondstoffen, maar wel menselijke potentie.”

Jeanne Brabants: Als er een Letterenhuis bestaat, moet er ook een Danshuis komen 

Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen beleefde na de pensionering van Jeanne Brabants woelige tijden. De opmars van de postmoderne dansensembles zoals ROSAS en Les Ballets C de la B zette druk op de beschikbare middelen. Bovendien waren er na het wegvallen van Béjart ook artistieke discussies. “Iedereen  was toen de draad kwijt; er was geen visie meer.”

Fusie

“Het Ballet van Vlaanderen kreeg lang het verwijt geen moderne dans te willen brengen. Dat klopt natuurlijk niet. Wij dansten vroeger ook al allerlei moderne choreografieën. Om te kunnen evolueren zijn we altijd een compagnie van de dubbele uitdrukking geweest, hebben we altijd zowel modern als klassiek gedanst. Wij hebben nooit voor slechts één van beide gekozen.”

“Artistiek leider Kathryn Bennets heeft de totaliteit van beide mogelijkheden kunnen realiseren, evenwel ten koste van overschrijding van haar budget.” Het gezelschap kwam financieel in slechte papieren en Kathryn Bennets werd tot ontslag gedwongen. Vorig jaar besliste Vlaams minister van Cultuur Joke Schauvliege (CD&V) om het Koninklijk Ballet van Vlaanderen opnieuw te laten opgaan in de Vlaamse Opera. Voor Jeanne Brabants is dit een heilloos spoor.

“De manier waarop Schauvliege dit heeft gedaan is onbegrijpelijk. Toen ik hoorde dat ze die beslissing genomen had, ben ik ziek geworden. Hier (wijst naar haar hoofd). We hebben gevochten om de danskunst autonoom te maken en nu krijgen we dit decrescendo...”

Een beweging

Jeanne Brabants weet niet hoe lang ze nog te leven heeft. “Ik ben nog helemaal niet klaar om te sterven. Ik moet nog zoveel doen. Enkele mensen werken aan een boek over mij. In de Koninklijke Balletschool in Antwerpen werken er elke woensdagnamiddag enkele mensen aan het archief van de school. Maar dat is allemaal te weinig en te versnipperd. Iedereen die met een deel van dat Vlaamse dansverleden bezig is, moet een prik krijgen, wakker geschud worden. Er moet een beweging komen. Ik hoop dat iemand de taak op zich wil nemen om daarvoor te zorgen.”

“Eigenlijk is het ook een beetje mijn eigen schuld dat het werk niet af is. Ik had al veel eerder steun moeten zoeken buiten de sector; bij mensen die belangstelling hebben voor het verleden. Hopelijk is het nog niet te laat.”

LEES OOK
Roel Daenen / 05-06-2020

Striperfgoedbeleid, what’s in a name?

Alles wat als striperfgoed geldt, is de voorbije jaren loslopend wild geworden. De losgeslagen marktwerking vormt echter een serieuze bedreiging voor het erfgoed – of noem het…
Stripmuur_kiekeboe
Karl van den Broeck / 20-04-2020

Jambon bespaart op weeskinderen van cultuursector

Jan Jambon (N-VA) besliste om 1,059 miljoen euro subsidies voor acht atypische socio-culturele organisaties te schrappen. Zowel Open Vld en CD&V zijn boos op de tersluikse manier…
49017770611_21f156c0ed_o
Steven Vanden Bussche, Karl van den Broeck / 26-12-2019

Organisaties die werken met kansengroepen verder drooggelegd

Een kurkdroge mail op kerstavond: Vlaanderen schrapt projectsubsidies voor organisaties die kwetsbare groepen via sport, cultuur of jeugd laten deelnemen aan het maatschappelijk…
alessandro-de-bellis-aAnhE1LnXG0-unsplash