Respect is iets wat je niet krijgt maar afdwingt. In het beste geval staat het los van welke sociale positie je bekleedt, maar we weten allemaal dat het niet zo is. Er zijn altijd mensen geweest die respect kregen enkel en alleen omdat ze tot een beroepsgroep behoorden: dokters, priesters, de notaris, de schoolmeester. Politici behoorden ook tot die categorie. De vanzelfsprekende kracht van deze sociale posities is echter afgekalfd, zoals de meest robuuste vanzelfsprekendheden afkalven. Daardoor is de eerste zin van deze paragraaf steeds meer – maar nog lang niet volledig waar: respect is iets wat je niet krijgt maar afdwingt.
Pariastand
Er is veel onderzoek gedaan naar de teloorgang van het respect voor sociale posities. In de sociologie spreekt men over individualisering: er zijn minder vaste sociale kaders om op terug te vallen. De meningen of het om een goede dan wel een kwade evolutie gaat, lopen uiteen. Het staat wel min of meer vast dat respect krijgen moeilijker is wanneer het niet langer zomaar aan je sociale positie kleeft. Bovendien lijkt het zo dat de meeste sociale posities vandaag de perceptie tegen hebben. In de hoofden van de menigte zouden velen in de pariastand verdrukt moeten worden.
Elke dag opnieuw wordt een stapel wetten, reglementen of administratieve sancties in het leven geroepen omdat we twijfelen aan de goede bedoelingen van onze medemens
Het gebrek aan respect wordt versterkt door een fundamenteel wantrouwen dat in de gelederen is geslopen: aan goede bedoelingen kleven automatisch verdachtmakingen. Politici en ondernemers zijn zakkenvullers, allochtonen en werklozen zijn profiteurs, priesters zijn pedofielen, schoolmeesters zijn machtsgeile dommeriken, kunstenaars nutteloze subsidieslurpers. De traditionele vorm van respect als buigen voor de macht, was pervers. Het veralgemeende wantrouwen is dat eveneens.
Asociaal-economisch systeem
Toch hebben we dat wantrouwen geïnstitutionaliseerd. Onze hele bureaucratie draait op wantrouwen. Elke dag opnieuw wordt een stapel wetten, reglementen of administratieve sancties in het leven geroepen omdat we twijfelen aan de goede bedoelingen van onze medemens. Tot de samenleving een geplamuurde kooi van regeltjes en sancties is waarin de burger elk vanzelfsprekend respect voor zijn samenleving en medemensen kwijtspeelt.
Intussen gaat de sociale afbraak verder. Worden landsdelen tegen elkaar opgezet, werknemers tegen ambtenaren, jongeren tegen babyboomers. Dwarrelen dagelijks mensen richting bestaansonzekerheid als herfstbladeren van een zieke boom. Kom dan maar eens om je respect bedelen, vanuit het zachte pluche. Respect is nog steeds gemakkelijker te verdienen in de salons van de hogere middenklasse dan in de bodemloze putten van een doorgedraaid asociaal-economisch systeem. Alleen al daarom zou ik aan politici of ondernemers die zich misbegrepen voelen willen zeggen: dames en heren, count your blessings.
