De Griekse haircut als oorzaak van de Cypriotische bankencrisis

“Pijn in uw been? De dokter snijdt het af". Zo beschrijft de Cypriotische Nobelprijswinnaar en professor economie aan de London School of Economics, Christopher Pissarides het optreden van de Eurogroep: de Europese ministers van Financiën samen met de Europese Centrale Bank en het Internationaal Muntfonds. Of nog: “Hier is een kleine gast die stout is geweest, we zullen hem een lesje leren”. De boodschap uit Europa is volgens Pissarides desastreus voor de economie:

De Cypriotische bevolking is hoog opgeleid, deels in Britse universiteiten, en nu zegt een Duitse bankier: jullie hebben geen goed bedrijfsmodel, de banksector is veel te groot voor jullie. Maar Luxemburg heeft een grotere financiële sector! Wat is nog het voordeel van lid te zijn van de Eurozone? IJsland heeft zijn bankproblemen zelf opgelost. Het principe dat spaarders (depositohouders) moeten betalen voor de problemen van een bank, is nieuw in de Europese Unie.

Het straffen van de zondaars, zo schrijft professor Paul De Grauwe in De Morgen, is ook een sterke motivering van het Europees, vooral Duits beleid. Hij schrijft: “de eurocrisis is een oefening geworden in religieuze boetedoening”.

Dijsselbloem

De nieuwe voorzitter van de Eurogroep kon niet duidelijker zijn, tijdens een interview op de VARA, met Pauw en Witteman:

In plaats van de belastingbetaler te doen betalen, leggen we de risico’s waar ze werden genomen, dat is de bank. De rekening wordt betaald door wie de risico’s heeft genomen.

Dijsselbloem verwart de klanten-spaarders van een bank met diegenen die de risico’s nemen. Spaarders besturen niet mee de bank waar ze hun centen veilig willen bewaren. De risico’s worden genomen door de CEO’s van de banken en door hun leger van experten, soms door de Raad van Bestuur (al begrijpt die volgens Maurice Lippens, destijds voorzitter van het oude Fortis, niet waarover het gaat). Zelfs gewone aandeelhouders beslissen niet over het dagelijks beleid van een onderneming. Denk aan de splitsing en verkoop van het vroegere Fortis, waar brave huisvaders na het weekend vernamen dat hun aandeel in de bank nauwelijks nog iets waard was.

Witteman interviewde Dijsselbloem verder en vroeg: die Engelse mevrouw die het spaargeld voor haar pensioen daar op een bank zette, zij is toch niet verantwoordelijk? Dijsselbloem keek naar de grond en mompelde zoiets als "er is altijd iemand niet verantwoordelijk”. Case closed.

In een later interview verduidelijkte Dijsselbloem zijn stelling: wie veel geld op een bank zet, moet die bank zorgvuldig kiezen, het risicoprofiel van de bank kennen. Op die manier wentelt hij de verantwoordelijkheid af op de klanten. We herinneren er even aan dat de grootste bankenexperten en ratingbureau’s de risico's van de Amerikaanse subprimes niet kenden, niet in de VS, niet bij Fortis, ... Bovendien veranderen risico's voortdurend: veilige beleggingen in overheidsobligaties worden plots niets meer waard.

De woordenschat die de voorbije weken werd gehanteerd, verdient het om het onderwerp te worden van een proefschrift: een bank afwikkelen, een bank uitvagen (wiped out), een bank (of Cyprus) gezond maken. “We willen Cyprus niet straffen, zo spreken we daar niet over" (Dijsselbloem).

Is Dijsselbloem een warhoofd? Dat lijkt niet waarschijnlijk. Hij is de spreekbuis van alle zeventien ministers van Financiën (ook van onze Belgische Koen Geens die tot voor kort beheerder was van BNP-Fortis). Eurocommissaris Neelie Croes ondersteunt Dijsselbloem. Ze schrijft: “we zullen eerlijker moeten uitleggen waar de pijn zit”. Waar die pijn zit, schreef ze in een column in De Tijd:

Niet de belastingbetalers maar de aandeelhouders en de grote spaarders zullen betalen voor de problemen die zijn ontstaan in een bankensector waar mensen maar al te graag grote risico’s namen om hogere rendementen te krijgen.

Laat dit even goed tot u doordringen: U bent klant bij een bank, en u laat uw loon (of pensioen) storten op een iets betere spaarrekening. Volgens de Europese overheden neemt u dan grote risico's.

Mario Draghi daarentegen verklaarde op 4 april dat de eerste beslissing van de Eurogroep, om ook de spaarders onder de 100.000 euro te beboeten, niet zo slim was. Een mea culpa? Of laat Draghi vooral verstaan dat hij niet geraadpleegd werd of dat met zijn standpunt geen rekening werd gehouden? Alleszins legt hij de hoofdverantwoordelijkheid bij de zeventien ministers van Financiën en hun anonieme experten. Draghi:

Het is aan de Commissie om te bepalen in welke volgorde mensen geld moeten inleveren als het verkeerd gaat. We kunnen niet tot 2018 wachten op die regels. Dat moet vroeger, tegen 2015 of zo.

Het is duidelijk dat de beleidsmakers andere prioriteiten hanteren dan de spaarders. Iemand van de ABN-Amro bank zegt daarover: de ECB wil een regel vastleggen en landen onder druk zetten om te doen wat internationale geldschieters van hen verwachten.

Dat leren ook enkele maatregelen die in de marge mee passeerden. Wie wist bijvoorbeeld dat Cyprus een automatische indexering kent van de lonen, vergelijkbaar met het Belgisch systeem? Het heet “cost of living adjustment”, en het voorziet in een aanpassing tweemaal per jaar. Wel, dat was zo. Want de Trojka heeft samen met een resem andere austeriteitsmaatregelen, ook de afbouw van het mechanisme opgelegd. Waar een failliete bank al niet goed voor is.

Verarming

Maar wat verwachten de geldschieters? Al in december 2012 lagen de plannen om de Cyprioten te doen inleveren klaar. De correspondent van De Tijd in Cyprus, Arjen van der Ziel schreef toen:

In ruil voor de noodleningen moet de Cypriotische regering onder meer de ambtenarensalarissen met 6,5 tot 12,5 procent verlagen, de pensioenleeftijd van ambtenaren verhogen van 63 naar 65 jaar en 5.000 ambtenaren ontslaan. Ook dienen de btw en de accijnzen te worden verhoogd.

Door de nieuwste beslissing van de Eurogroep, ECB en IMF wordt de Volksbank Laiki, voor 84 procent in overheidshanden, gewoon gesloten. De bank verleende veel kredieten aan particulieren en bedrijven, maar een deel daarvan stond natuurlijk op rekeningen op die bank. Dat geld lijkt dus gewoon weg.

Wat ging er mis?

Het is zoeken met een vergrootglas om een verklaring te vinden voor het bijna-faillissement van de Cypriotische banken. Maar diverse bronnen bevestigen dat veel banken, vooral de Volksbank, veel Griekse staatsobligaties in portefeuille hadden, een veilige belegging zoals iedereen vroeger dacht. Tot de 'haircut' van de Griekse obligaties door de Trojka. Een “haircut” is newspeak voor een vorm van diefstal: in plaats van aan het einde van de termijn 100 procent terugbetaalbaar te zijn, werd het zowat de helft. "Hierdoor verloor de Volksbank in één klap 2 miljard euro", becijferde De Tijd. Samen met de andere Cypriotische banken overschreed het totale verlies 4 miljard.

Het gaat om virtuele verliezen, op papier, want in feite ging er geen geld buiten. De lagere terugbetaling in de toekomst werd gewoon nu al opgenomen in de boekhouding. Het is alsof bij een daling van de huizenprijzen u plots aan uw bank 50.000 euro moet bijbetalen omdat de hypotheek minder waard geworden is.

Het bedrag van het totale verlies, 4 miljard euro, stemt nagenoeg overeen met het bedrag van 4,2 miljard dat nu afgepakt wordt van de Cypriotische spaarders, obligatiehouders en aandeelhouders van de banken. David Cayla van de Université d‘Angers spreekt zelfs over 7 miljard inlevering door de klanten, een derde van het BNP van Cyprus.

Over de Bank of Cyprus stelde de regering dat houders van deposito's boven 100.000 euro een direct verlies zullen lijden van 37,5 procent van hun deposito's. Deze verliezen kunnen oplopen tot 60 procent nadat een definitief onderzoek is afgerond. Voor de haircut werd doorgevoerd, ontdeden Westerse banken zoals BNP Paribas zich van grote paketten Griekse obligaties. Wie ze overkocht is niet bekend.

De “haircut” op Griekse obligaties wordt ook met de vinger gewezen door Athanasios Orphanides. De professor werkt nu aan het Amerikaanse Massachussets Institute of Technology, maar hij werkte eerder voor de Federal Reserve en hij is oud-gouverneur van de Centrale bank van Cyprus. OP 19 maart verklaarde hij:

De confiscatie van de spaargelden is totaal onnodig. Cyprus had geen bankproblemen voorafgaand aan de maatregelen door Europa (= de haircut). De sterkste regeringen in Europa verspreiden nu armoede in de EU. Duitsland profiteert ervan want ze lenen nu aan negatieve intrest (kopers van Duits overheidsobligaties betalen ver boven de 100 procent). Dit is de langzame dood van het Europese project.

Het interview met een verontwaardigd man vindt u hier.

Ook volgens Andrew Watt, hoofd van het Duitse Institut für Makroökonomie und Konjunkturforschung (IMK) was het de haircut van Griekse obligaties die het Cypriotisch banksysteem op kritieke wijze verzwakte.

Henning Meyer, London School of Economics, editor van Social Europe Journal komt tot dezelfde conclusie: Cypriotische banken waren slachtoffer van de haircut van Griekse obligaties.

Anders gezegd: de zogenaamde risico's die aan de Cypriotische banken verweten worden door de Europese ministers van Financiën, de ECB, en het IMF werden in feite door de Trojka zelf veroorzaakt, op zijn minst ten dele.

En de Russen?

Maar de Russen, die zaten er toch ook voor iets tussen? Kranten staan er alleszins vol van. Een collega, arts in het Universitair Ziekenhuis zei me: "Maar als die rijke Russen hun geld op de Cypriotische banken zetten, hoe kunnen die dan failliet gaan?" Inderdaad, onlogischer kan het niet. Maar wat zit er dan wel achter de Russische connectie?

De Duitse Professor Hubert Faustman woont op Cyprus en zegt daarover aan De Tijd:

De Duitse politiek is in de ban van het verhaal dat een groot deel van de buitenlandse tegoeden op Cypriotische rekeningen bestaat uit zwart geld van Rusland. Er komen verkiezingen aan in Duitsland en het is niet aan kiezers te verkopen dat belastinggeld gebruikt zal worden om banktegoeden van Russische oligarchen veilig te stellen. Om de deal acceptabel te maken, moesten de rekeninghouders van de Cypriotische banken dus boeten.

Faustman besluit: Europa vroeg aan de Cyrpioten zelfmoord te plegen.

Een lek van de Duitse buitenlandse inlichtingendienst BNP, gepubliceerd door Der Spiegel, ligt aan de basis van dat anti-Russisch klimaat. De geheime gegevens zijn per definitie niet controleerbaar.

Van de 68 miljard euro die op Cypriotische banken staat, zou 15 miljard euro van Russische oorsprong zijn. Het is een schatting van Andrew Watt die zich steunt op de Financial Times (“believed to be”, schrijft de Times). De gouverneur van de centrale bank, Panikos Demetriades zegt iets anders: 5 of 10 miljard is Russisch, afhankelijk van de manier van rekenen.

Alleszins is het overgrote deel, 43 miljard van Cyprioten, maar bijna 2 miljard blijkt van Britten die ofwel op Cyprus wonen (60.000), of van Britse militairen die er gestationeerd zijn. Ironie: de regering Cameron heeft al aangekondigd 'our boys' schadeloos te zullen stellen voor het verlies van hun geld dat in Cyprus op de verkeerde bank stond. The Telegraph gaf dan weer uitdrukking aan de vrees van Britse gepensioneerden op Cyprus (20.000) die vrezen voor hun spaarpot.

Russisch zwart geld? Best mogelijk. Zo niet zou Cyprus het enige Europees land zijn waar geen zwart geld circuleert. Paul De Grauwe daarover:

Is er minder corruptie in de noordelijke landen? Daar hebben de bankiers zich massaal verrijkt op de kap van de belastingbetalers. Die bankiers lopen nog altijd vrij rond, velen staan nog aan de top van banken.

Op 20 maart werd een onderzoek gestart naar het witwassen van Russisch geld in Cyprus. Het onderzoek werd dus bevolen na de beslissing van de Troika om twee banken te ontmantelen en de bevolking allerlei 'soberheidsmaatregelen' op te leggen. Het geeft aan dat de Russische connectie een PR-truc is om de verarming van Cyprus te rechtvaardigen, maar niet de echte reden.

Zelf zie ik nog een andere parallel met Griekenland, Portugal en Spanje: telkens sloeg 'de crisis' toe, gevolgd door dwangmaatregelen van de Trojka, onmiddellijk na een wisseling van de regeringsmeerderheid. Vermoedelijk verwacht de international financiële wereld op zo’n moment minder weerstand van de nationale overheden.

Beleggingsvennootschappen juichen

Na een eerste publieke verontwaardiging omdat spaarders het slachtoffer werden, verdedigen meerdere financiële experten uit de privé sector de Cypriotische “oplossing”. Deze experten hebben een  gemeenschappelijk belang bij de gang van zaken: dat spaarrekeningen nu even risicovol geworden zijn als beleggingen op de beurs. De actie tegen de Cypriotische rekeningen sluit aan bij een toenemende reclame voor het kopen van meer aandelen – herinner u het ballonnetje van oud-minister Steven Vanackere in die zin.

Luc Coene, gouverneur van onze Nationale Bank en oud-kabinetchef van Guy Verhofstadt, mengt zich regelmatig in de regeringspolitiek. Hij stelt voor de belastingvrijstelling van intrest op spaarrekeningen te beperken, namelijk tot termijnrekeningen.

Geert Noels, van de vermogensbeheerder Econopolis:

We zijn in Europa de voorbije vijf jaar heel slecht bezig. Met een depositogarantie tot 100.000 euro per bank en per klant moedigen we spaarders aan om zoveel mogelijk risico te nemen. Het is toch niet normaal dat iedereen zomaar een spaarboekje opent via internet zonder na te denken.

In De Tijd spreekt hij van een “moral hazard”

Maar welke argumenten voert men aan tegen de Cypriotische banken, in feite tegen hun klanten?

Lees Peter De Keyzer van BNP Paribas:

1. De bankensector in Cyprus was te groot in verhouding tot het BNP. Voor een gewone geest is deze stelling een paradox: hoe meer geld op een bank, hoe meer risico ze loopt, en dus moet ze “afgewikkeld” of gesloten worden! Echter wie de cijfers bekijkt, ziet dat ook Malta en Ierland, maar vooral Luxemburg teveel kapitaal op banken hebben staan (in Luxemburg bezit de financiële sector 21,74 maal het BNP). Er is dus een tweede argument nodig:
2. De Cypriotische banken hadden vooral veel spaargeld, dat de klanten kunnen terug vragen. Luxemburg daarentegen doet vooral aan vermogensbeheer, dit wil zeggen: klanten zetten hun geld om in beleggingen op de beurs of vastgoed. Indien ze hun geld terug willen, worden de effecten verkocht zonder dat de bank of beleggingskantoor een risico loopt: het risico is voor de klant, indien intussen de waarde van hun belegging is gedaald.

“Dat levert een veel minder systemisch gevaar op voor een land dan pure bankactiviteiten", stelt Peter De Keyzer. De tussenpersoon casht steeds het commissieloon en beheerskosten, meestal een procent van het belegde bedrag. Spaarrekeningen kosten daarentegen niet proportioneel, en bij de kleine banken zijn ze helemaal gratis voor de klant. Het is duidelijk waarom de financiële sector niet houdt van spaarrekeningen.

Hoe cynisch het ook klinkt, dat agenten van de bank- en beleggingsbedrijven dit soort argumenten bedenken, is best begrijpbaar: het vloeit voort uit hun particuliere bedrijfsbelangen. Echter, dat de Europese instellingen en het IMF dezelfde redenering volgen, alsook de grote media, geven aan dat die instellingen in dienst staan van de financiële sector. De hele redenering werd “à la tête du client” bedacht, op het ogenblik dat werd beslist dat de Cypriotische bevolking moest inleveren. Nooit eerder was er sprake van “te veel spaargelden” als risicofactor. Of misschien wel in de geheime algoritmen van de ratingbureau’s? Echter, zowel de uitspraken van Dijsselbloem als de gelijklopende column van Neelie Croes wijzen op een nieuw beleid: consumenten moeten boeten wanneer bedrijven verlies lijden.

Belastingparadijs

Het “bestraffen à la carte” wordt nog duidelijker wanneer we herhaaldelijk lezen, dat Cyprus een fiscaal paradijs is, en dat daar nu komaf mee gemaakt zal worden. Over het effect van de besliste maatregelen op dat 'paradijs' vernemen we verder helemaal niets. Maar vooral: het zijn alleen de Cyprioten die moeten boeten. Van een Europees beleid tegen belastingparadijzen is immers geen sprake. Wat met de vele belastingverdragen die het perfect legaal maken om bedrijven en winsten te verhuizen van het ene land naar het andere, waar telkens geen, of maar een zeer lage aanslag geldt?

Onlangs toonde Tegenlicht (VPRO) een zitting in het Britse Lagerhuis, waar toplui van onder meer Starbucks en Apple werden ondervraagd, omdat ze in het Verenigd Koninkrijk nauwelijks iets betalen. De man van Starbucks zei heel ernstig, dat hij een ruling had bekomen van de Nederlandse overheid, en dat de inhoud daarvan niet mocht vrijgegeven worden. Een Nederlandse professor fiscale economie legde bij Pauw en Witteman (VARA) uit dat zoveel miljarden doorheen Nederland gesluisd worden dankzij meerdere belastingverdragen die werden afgesloten – en die minimale aanslagvoeten verzekeren aan de bedrijven. Telkens winst door een land passeert, geldt het DBI principe: definitief belaste inkomsten, ook als het tarief 0 (nul) is. Juridisch allemaal perfect in orde en waarschijnlijk voor lange tijd, want een verdrag wijzigen gaat iets minder vlot dan een bank sluiten.

Wie profiteert?

Wie gaat uiteindelijk de welvaart van de Cyprioten kunnen cashen (en van Russische en andere bedrijven die nu gesaboteerd worden)? De Europese belastingbetaler zal er niets van merken: Andrew Watt rekende uit dat de lening die Cyprus nu krijgt, per Europeaan 10 euro bedraagt. Zelfs met een hoge intrest is dat weinig.

Die intrest gaat wellicht naar de ECB of naar andere banken die intekenen op de lening. Dat Merkel en anderen een tegenprestatie eisen is begrijpelijk vanuit puur eigenbelang: 10 euro x 75 miljoen Duitsers is 750 miljoen die niet meer aan Duitse bedrijven of beleggers kunnen uitgeleend worden. Of toch, een Cypriotische lening in verpakte vorm?

Wie profiteert, dat is de hoofdvraag, steeds opnieuw. De miljarden die burgers uit alle Eurolanden dagelijks inleveren, gaan ergens naartoe. Men zegt: ze vullen alleen de putten die overheden en banken hebben gemaakt, maar waar zit dan het geld dat vroeger uit de putten is gehaald?

Dat weten we wel ongeveer. In belastingparadijzen (Belize, Virgin Islands, Kaaimaneilanden, Nederland wordt ook vaak genoemd) staan naar schatting 21.000 tot 32.000 miljard dollar (in 2010). Het cijfer van 32.000 miljard dollar wordt ook genoemd in de recente lijst namen van eigenaars verzameld door een team van onderzoeksjournalisten en is afkomstig van een vroegere hoofdeconoom van McKinsey. De genoemde bedragen hebben de grootteorde van de gezamenlijke schulden in de Eurozone (371 procent van het BNP, volgens David Cayla).

De eigenaars maken zich wel niet bekend, en dat is nauwelijks veranderd, ondanks het geruchtmakende rapport van het Internationaal Consortium of Investigatieve Journalists.

Een cruciale rol in de manipulaties van winsten spelen de vier grote consultancy bedrijven: PriceWaterhouseCoopers, KPMG, Deloitte en Ernst & Young. Althans volgens getuigenissen in de Tegenlicht documentaire op de Nederlandse VPRO. Toch blijven de meeste experten, commerciële media en politieke meerderheden verder meewerken aan het wegzuigen van welvaart van bevolkingen naar deze paradijzen. Dat noemen ze “de crisis”.